Έχασα την παιδική μου ηλικία, δεν είχα ποτέ τα εφηβικά μου χρόνια. Και τώρα, στα γηρατειά μου, μειώθηκε η ζωή μου κατά ένα χρόνο”. Μία επιζήσα του Ολοκαυτώματος εξιστορεί την ζωή της, ενόσω αφηγείται πως (επι)βιώνει την πανδημία.
Η κα Τόμπι Λέβι, εβραία που επέζησε του Ολοκαυτώματος, είναι συνταξιούχος λογίστρια και εθελόντρια στο Μουσείο Εβραϊκής Κληρονομιάς της Νέας Υόρκης. Το παρακάτω κείμενο της, στο οποίο εξιστορεί, την ζωή της, εκφράζοντας το παράπονό της για τον χαμένο χρόνο, δημοσιεύτηκε στους New York Times. Εμείς το αποδίδουμε στα ελληνικά, για να δώσουμε την ευκαιρία σε περισσότερους να δουν με τα μάτια μιας επιζώσας της μεγαλύτερης τραγωδίας στην σύγχρονη ιστορία, την σημασία του χρόνου: αυτού που χάνουμε και αυτού που θα εκτιμήσουμε αλλιώς με το πέρας της πανδημίας.
Η ιστορία της Τόμπι Λέβι, όπως την έγραψε η ίδια
Αυτές τις μέρες, βαριέμαι λίγο.
Ο περίπατος στην θάλασσα είναι η σωτηρία μου. Είμαι δύο τετράγωνα μακρυά από το “θαλάσσιο” περίπατο μου. Μπορώ να περπατήσω και στο Coney Island αν θέλω. Πηγαίνω μόνη. Έχω μερικούς φίλους εδώ. Παίζαμε canasta (σ.σ. παιχνίδι με τράπουλα) μία φορά την εβδομάδα. Αλλά όταν έφτασε ο Κόβιντ, η κόρη μου επέμεινε: “Δεν μπορείς να κάτσεις σε ένα δωμάτιο!” Μιλάω λοιπόν στο τηλέφωνο. Διαβάζω. Τα εγγόνια μου με καλούν στο Zoom. Παρακολουθώ επίσης λίγο μέσω Zoom σεμινάρια για το Μουσείο Εβραϊκής Κληρονομιάς.
Παραμένω πολύ απασχολημένη και με βοηθάει πολύ. Προσπαθώ να μην τα παρατήσω. Αλλά αυτό που με απογοητεύει είναι ότι χάνω ένα χρόνο. Και αυτό με ενοχλεί τρομερά. Είμαι 87 ετών και έχασα σχεδόν ένα ολόκληρο έτος.
Κάνω ό, τι μπορώ για να παραμείνω συνδεδεμένη, οι πράξεις μου να έχουν αντίκτυπο. Έτσι, ακόμα και τώρα, μέσα στον Κόβιντ, διηγούμαι την ιστορία μου μέσω Zoom στα σχολεία και στο κοινό, στις συγκεντρώσεις που διοργανώνει το μουσείο για μένα.
Κοιμόμασταν σαν σαρδέλες. Οι χοίροι και τα κοτόπουλα ήταν από τη μία πλευρά και εμείς από την άλλη: οι γονείς μου, η θεία και ο θείος μου, η γιαγιά μου και τέσσερα παιδιά, ηλικίας 4, 6, 8 και 12.
Να τι λέω: Γεννήθηκα το 1933 σε μια μικρή πόλη που ονομάζεται Chodorow, τώρα Khodoriv, περίπου 30 λεπτά με το αυτοκίνητο από την Lvov, τώρα Lviv, σε εκείνη την εποχή που ήταν η Πολωνία και τώρα η Ουκρανία. Ζούσαμε στο κέντρο της πόλης στο σπίτι του παππού μου. Οι Ρώσοι κατέλαβαν την πόλη από το 1939 έως το 1941, μετά οι Γερμανοί από το 1941 έως το 1944. Ο πατέρας μου ήταν πολύ αγαπητός στην πόλη από Εβραίους και μη Εβραίους. Μια μέρα στις αρχές του 1942, ένα από τα παιδιά ήρθε σ ‘αυτόν και είπε: “Moshe, πρόκειται να είναι μια μεγάλη δολοφονία. Καλύτερα να βρεις ένα κρησφύγετο”. Έτσι ο πατέρας μου έχτισε ένα μέρος για να κρυφτεί στο κελάρι. Ο παππούς μου δεν ήθελε να πάει. Πυροβολήθηκε στην κουζίνα. Το ακούσαμε.
Λίγο αργότερα, οι Γερμανοί είπαν ότι επρόκειτο να μετεγκαταστήσουν τους υπόλοιπους Εβραίους στο γκέτο στο Lvov, οπότε ο πατέρας μου και η θεία μου έψαχναν κάποιον για να τους κρύψει μόνιμα. Βρήκαν τη Στέφανι που είχε ένα σπίτι στον κεντρικό δρόμο με κήπο και αχυρώνα. Ήξερε τους γονείς μου όλη τους τη ζωή. Ο πατέρας μου έχτισε έναν τοίχο μέσα στον αχυρώνα και ένα κρησφύγετο για εννέα άτομα, όπου κοιμόμασταν σαν σαρδέλες. Οι χοίροι και τα κοτόπουλα ήταν από τη μία πλευρά και εμείς από την άλλη: οι γονείς μου, η θεία και ο θείος μου, η γιαγιά μου και τέσσερα παιδιά, ηλικίας 4, 6, 8 και 12.
Τελικά, με τη βοήθεια του 16χρονου γιου της Στέφανι, επέκτειναν λίγο το χώρο, έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να βλέπουν έξω. Εκεί πέρασα τα επόμενα δύο χρόνια. Πάντα μου έρχεται στο μυαλό η ανάμνηση του γιου της, τον σκέφτομαι, γιατί όταν η Στεφάνι φοβόταν να μας κρύψει, εκείνος επέμεινε να μείνουμε.
Είχαμε ψείρες. Είχαμε αρουραίους. Αλλά κάθε μέρα στον αχυρώνα ήταν ένα θαύμα. Δεν είμαι ένα κανονικό άτομο. Είμαι θαύμα παιδί. Οι περισσότεροι από τους Εβραίους του Chodorow δεν επέστρεψαν ποτέ.
Έτσι, όταν ήρθε ο κορονοϊός, σκέφτηκα: “Είμαι ένα θαύμα. Θα το κάνω. Πρέπει να το κάνω”.
Έχασα την παιδική μου ηλικία, δεν είχα ποτέ τα εφηβικά μου χρόνια. Και τώρα, στα γηρατειά μου, μειώθηκε η ζωή μου κατά ένα χρόνο. Δεν μου έχουν μείνει πολλά χρόνια ζωής ακόμα.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, δεν ξέραμε αν θα “βγάζαμε” την μέρα. Δεν είχα καμία ελευθερία. Δεν μπορούσα να μιλήσω δυνατά, δεν μπορούσα να γελάσω, δεν μπορούσα να κλάψω.
Αλλά τώρα, νιώθω ελευθερία. Κάθομαι δίπλα στο παράθυρο και κοιτάζω έξω. Το πρώτο πράγμα που κάνω το πρωί είναι να κοιτάζω έξω και να βλέπω τον κόσμο. Είμαι ζωντανή. Έχω φαγητό, βγαίνω, πηγαίνω για περιπάτους, κάνω ψώνια. Και θυμάμαι: Κανείς δεν θέλει να με σκοτώσει. Έτσι, συνεχίζω, λίγο διάβασα. Μαγειρεύω λίγο. Ψωνίζω λίγο. Έμαθα τον υπολογιστή. Κάνω παζλ.
Ακόμα μερικές φορές αισθάνομαι ότι κάτι χάνω. Έφυγε ένα ολόκληρο έτος. Έχασα την παιδική μου ηλικία, δεν είχα ποτέ τα εφηβικά μου χρόνια. Και τώρα, στα γηρατειά μου, μειώθηκε η ζωή μου κατά ένα χρόνο. Δεν μου έχουν μείνει πολλά χρόνια ζωής ακόμα. Ο τρόπος με τον οποίο ζήσαμε φέτος σημαίνει ότι έχω χάσει πολλές ευκαιρίες για διαλέξεις, για να πω σε περισσότερους ανθρώπους την ιστορία μου, να με δουν και να γνωρίζουν ότι το Ολοκαύτωμα συνέβη σε ένα πραγματικό άτομο, που στέκεται μπροστά τους σήμερα. Είναι σημαντικό (σ.σ. δεδομένου ότι οι μισοί νέοι στις ΗΠΑ δεν γνωρίζουν για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων).
Φοβάμαι ότι δεν πρόκειται να είμαι στη φόρμα που ήμουν πριν από ένα χρόνο. Όταν ξεκίνησε αυτό τον Μάρτιο, ένα από τα εγγόνια μου, που ζει στο Νιου Τζέρσεϋ, πήγε στο Μέιν με τη σύζυγό του. Δεν επέστρεψαν έκτοτε. Έχουν ένα αγοράκι τώρα και τον έχω δει μόνο στο Zoom. Αυτό το παιδί δεν θα με γνωρίσει ποτέ. Αυτό είναι μια απώλεια.
Μερικά από αυτά που μου λείπουν είναι τόσο απλά. Έχω έναν φίλο που γνωρίζω από τη συναγωγή. Θα κάναμε ένα ταξίδι, αν μπορούσαμε, με αυτοκίνητο. Σε οποιοδήποτε μέρος! Θα πήγαινα στη Φλόριντα. Ίσως ακόμα και στο Ισραήλ για μερικές εβδομάδες. Αλλά τώρα δεν γίνεται. Έτσι, και πάλι, η ζωή μου μειώθηκε. Αυτό είναι το μεγαλύτερο παράπονό μου.
Κατανοώ τον φόβο που έχουν οι άνθρωποι και καταλαβαίνω ότι πρέπει να προσέχετε.
Αλλά δεν υπάρχει σύγκριση του άγχους, του κορονοϊού, με τον τρόμο που ένιωσα όταν ήμουν παιδί. Αυτός ήταν ένας φόβος χωρίς όριο. Ο κορονοϊός θα τελειώσει και ήδη σκέφτομαι και σχεδιάζω πού θα πάω πρώτα και τι θα κάνω πρώτα, όταν τελειώσει όλο αυτό.
