Η νόσος των δυτών αποτελεί μόνιμη απειλή για όσους ασχολούνται με τις καταδύσεις, είτε επαγγελματικά είτε για διασκέδαση. Μπορεί να εκδηλωθεί και στον πιο έμπειρο δύτη αν δεν προσέξει ή αν από υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό του παραβλέψει τους κανόνες ασφαλείας.
Γράφει ο Χαράλαμπος Παπαμαρκάκης, εκπαιδευτής Πρώτων Βοηθειών και Τραυματολογίας
Ποιος δεν έχει γοητευτεί από την ιδέα της εξερεύνησης του βυθού της θάλασσας; Ποιος δεν έχει σκεφτεί «τι καλά θα ήταν να μπορούσα να αναπνέω κάτω από το νερό;». Το αίσθημα ανυπομονησίας που υπάρχει στους ανθρώπους να εξερευνήσουν τις θάλασσες εκφράζεται με απόλυτη επιτυχία στα λόγια της θαλάσσιας βιολόγου Σίλβια Ερλ, κορυφαίας επιστήμονα του ΝΟΑΑ (National Oceanographic and Atmospheric Administration), η οποία αναφέρει χαρακτηριστικά: «Νομίζω ότι υπάρχει η αντίληψη πως έχουμε ήδη εξερευνήσει τη θάλασσα. Η πραγματικότητα είναι ότι γνωρίζουμε περισσότερα για τον Άρη απ’ όσα γνωρίζουμε για τους ωκεανούς».
H νόσος των δυτών
Ο ωκεανογράφος Ζακ – Υβ Κουστώ το 1943 κατάφερε να κατασκευάσει την πρώτη ολοκληρωμένη συσκευή αυτόνομης κατάδυσης. Η δημιουργία της πόρτας για την εξερεύνηση νέων κόσμων έφερε στην επιφάνεια νέους κινδύνους για τον ανθρώπινο οργανισμό, ο οποίος δεν είναι δομημένος να ζει σε αυτό το υπερβαρικό περιβάλλον. Ένας από αυτούς τους κινδύνους ονομάζεται σύνδρομο αποσυμπίεσης ή νόσος των δυτών.
Κυκλοφορικό και αναπνευστικό σύστημα
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη νόσο των δυτών θα πρέπει να αναλύσουμε κάποια βασικά στοιχεία σχετικά με τη φυσιολογία μας, και συγκεκριμένα για το αναπνευστικό και το κυκλοφορικό μας σύστημα. Το κυκλοφορικό και το αναπνευστικό είναι δύο αλληλένδετα συστήματα που συνεργάζονται και προσφέρουν στο σώμα μας τον αέρα που χρειάζεται, όπως και τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία.
Το κυκλοφορικό σύστημα μεταφέρει οξυγόνο από το αναπνευστικό σύστημα και θρεπτικά στοιχεία από το πεπτικό σύστημα στους ιστούς του σώματος, ενώ παράλληλα βοηθά τον οργανισμό να αποβάλλει το διοξείδιο του άνθρακα και τα υπολείμματα του μεταβολισμού. Αν και όλες οι παραπάνω λειτουργίες είναι ουσιαστικές για τη συντήρηση του οργανισμού, εκείνη που παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι η ανταλλαγή αερίων μέσω του αναπνευστικού συστήματος. Η μεταφορά του οξυγόνου στον οργανισμό γίνεται μέσω του αίματος, και συγκεκριμένα μιας πρωτεΐνης που υπάρχει στα ερυθρά αιμοσφαίρια, της αιμοσφαιρίνης. Η λήψη του απαραίτητου οξυγόνου για τον οργανισμό μας γίνεται με τη διαδικασία της αναπνοής.
Μηχανισμός
Με κάθε αναπνοή εισέρχεται στον οργανισμό μας ένα μείγμα που περιέχει 78% άζωτο, 21% οξυγόνο και 1% άλλα αέρια (διοξείδιο του άνθρακα, αργό κ.ά.) που εμπεριέχονται στον ατμοσφαιρικό αέρα και σε ατμοσφαιρική πίεση 1 ΑΤΜ (επιφάνεια της θάλασσας). Κατά τη διάρκεια της κατάδυσης όμως εισερχόμαστε σε ένα «υπερβαρικό περιβάλλον», στο οποίο η ατμοσφαιρική πίεση αυξάνεται, και κάθε -10 μ. προστίθεται ακόμη 1 ΑΤΜ στην αρχική μας πίεση (πίεση επιφανείας). Δηλαδή, στα -10 μ. βάθος η πίεση που δέχεται ο οργανισμός είναι 2 ΑΤΜ, στα -20 μ. βάθος 3 ΑΤΜ κ.ο.κ. Η έκθεση ενός οργανισμού σε πάνω από 2 ΑΤΜ πίεσης για αρκετό χρονικό διάστημα μπορεί να οδηγήσει στην επικίνδυνη παθολογική κατάσταση που ονομάζεται νόσος των δυτών ή σύνδρομο αποσυμπίεσης.
Πού οφείλεται;
Η νόσος των δυτών οφείλεται στην παρουσία φυσαλίδων από αδρανές αέριο (κυρίως άζωτο) που έχει διαλυθεί στους ιστούς του σώματος κατά τη διάρκεια της κατάδυσης. Είναι το αποτέλεσμα της διαδικασίας δηλαδή κατά την οποία ένα αέριο από τη διαλυτή μορφή του στα υγρά και τους ιστούς του σώματος λαμβάνει και πάλι την αέρια μορφή του. Σύμφωνα με τον νόμο του Henry, η συνολική ποσότητα του αερίου που διαλύεται σε ένα υγρό είναι ανάλογη της μερικής πίεσης του αερίου αυτού.
Η ποσότητα του αζώτου που διαχέεται στους ιστούς του σώματος σε μια κατάδυση εξαρτάται από το βάθος κατάδυσης και τη διάρκεια της έκθεσης σε αυτό το βάθος (πόσα ΑΤΜ πίεσης). Το πόσο πολύ και πόσο γρήγορα το άζωτο θα μεταφερθεί σε έναν ιστό εξαρτάται από την αιματική ροή του ιστού, τη διάχυση του αερίου και τη διαλυτότητα του αερίου. Αυτά είναι που καθορίζουν το πόσο φορτίο αζώτου κουβαλούν οι ιστοί του δύτη κατά την ανάδυση.
Σύμφωνα με τον νόμο του Boyle, o όγκος ενός αερίου είναι αντιστρόφως ανάλογος της πίεσης αυτού, σε σταθερή θερμοκρασία. Αυτό σημαίνει ότι αν η ανάδυση δεν πραγματοποιηθεί σταδιακά και σε ταχύτητα το πολύ 10 μ. / λεπτό, τότε θα αυξηθεί ο όγκος των φυσαλίδων που έχουν σχηματιστεί και δεν έχουν απορριφθεί από τον οργανισμό, λόγω της μείωσης της ατμοσφαιρικής πίεσης, και ταξιδεύοντας μέσα στον οργανισμό κάποια στιγμή θα λειτουργήσουν ως θρόμβοι. Από το σημείο που θα προκαλέσουν την απόφραξη και μετά δεν θα είναι εφικτή η αιμάτωση, άρα και η οξυγόνωση, με λογικό επακόλουθο τη νέκρωση των ιστών.
Η νόσος των δυτών διακρίνεται στους παρακάτω τύπους:
-Νόσος δυτών τύπου Ι
- Μυοσκελετικός πόνος: Αποτελεί τη συχνότερη εκδήλωση της νόσου και αναφέρεται στον πόνο των αρθρώσεων, ο οποίος κυμαίνεται από ανεκτός έως ανυπόφορος. Οι αρθρώσεις που προσβάλλονται συχνότερα είναι οι ώμοι, οι αγκώνες, τα ισχία, τα γόνατα και οι αρθρώσεις των άκρων χειρών.
- Εκδηλώσεις στο λεμφικό σύστημα: Εμφανίζεται πόνος και διόγκωση συγκεκριμένων ομάδων λεμφαδένων, που συνοδεύεται από πρήξιμο των ιστών.
- Δερματική νόσος: Η μορφή αυτή έχει χαρακτηριστικό τον κνησμό, με ή χωρίς εξάνθημα, που οφείλεται στη διάχυση του αδρανούς αερίου στο δέρμα.
– Νόσος δυτών τύπου ΙΙ
- Εγκέφαλος: Ο δύτης αναφέρει κεφαλαλγία, έντονη κόπωση, αισθητικές διαταραχές (μούδιασμα, μυρμήγκιασμα), μυϊκή αδυναμία ή/και απώλεια συνείδησης.
- Νωτιαίος μυελός: Ο δύτης αναφέρει αισθητικές διαταραχές (μούδιασμα, μυρμήγκιασμα) στα κάτω άκρα και την προοδευτική εγκατάσταση μυϊκής αδυναμίας που εξελίσσεται σε παραπληγία.
Συμπτώματα
Ο χρόνος εμφάνισης των συμπτωμάτων της νόσου των δυτών ποικίλλει και μπορεί να είναι από 15 έως 30 λεπτά μετά την ανάδυση έως και αρκετές ώρες μετά. Το 95% των περιπτώσεων εμφανίζουν συμπτώματα στο πρώτο τρίωρο, το 5% 30 λεπτά μετά την ανάδυση, το 8% μία ώρα μετά την ανάδυση και το 1% έπειτα έξι ώρες. Έχει παρατηρηθεί εμφάνιση της νόσου ακόμη και 36 ώρες μετά την κατάδυση.
Πρόληψη και θεραπεία
Στα μέτρα πρόληψης της νόσου των δυτών περιλαμβάνονται η ξεκούραση πριν και μετά την κατάδυση, η μη λήψη φαρμάκων (κυρίως ηρεμιστικών, διεγερτικών, ναρκωτικών) και αλκοόλ, η καλή φυσική κατάσταση, η απουσία ιατρικών αντενδείξεων για ενασχόληση με καταδύσεις, η καλή γνώση χρήσης του καταδυτικού εξοπλισμού, η πιστή τήρηση των πινάκων αποσυμπίεσης (πιθανότητα νόσου 0,01% και 1,25%) καθώς και η προληπτική στάση αποσυμπίεσης πριν από την έξοδο στην επιφάνεια.
Η άμεση αναζήτηση επικοινωνίας για μεταφορά και θεραπεία σε θάλαμο αποσυμπίεσης είναι σημαντική, όταν εκδηλωθούν συμπτώματα, για την ταχύτερη και καλύτερη αποκατάσταση. Καθυστέρηση ωρών μπορεί να επιφέρει σημαντικά υπολειμματικά μόνιμα προβλήματα, ειδικά στη νευρολογική μορφή της νόσου.
