Πέρασαν 29 χρόνια από τη γενοκτονία του Χοτζαλί, ένα από τα πιο αιματηρά κεφάλαια της ιστορίας του Αζερμπαϊτζάν. Τα γεγονότα στην πόλη Χοτζαλί στην περιοχή Ναγκόρνο-Καραμπάχ του Αζερμπαϊτζάν, τη νύχτα της 25-26ης Φεβρουαρίου 1992, αποτέλεσαν την πρώτη γενοκτονία της Ευρώπης μετά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αφού κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής και εκδίωξαν τους κατοίκους αζερικής εθνικότητας, οι αρμενικές δυνάμεις προκάλεσαν μια πραγματική αιματοχυσία στον αζέρικο πληθυσμό στην πόλη Χοτζαλί. Η πόλη είχε πολιορκηθεί από τις αρμενικές μονάδες για τέσσερις μήνες πριν από την πραγματική επίθεση. Τη στιγμή της εφόδου είχαν παραμείνει αρκετές χιλιάδες κάτοικοι, πολλοί από τους οποίους ήταν άρρωστοι, τραυματίες, ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά, όλοι αυτοί που δεν κατάφεραν να φύγουν πριν από την έφοδο. Εκτός από τους στρατηγικούς στόχους, οι Αρμένιοι επιτιθέμενοι ήθελαν να καταστρέψουν το Χοτζαλί ως έναν οικισμό που αντικατοπτρίζει την ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά του αζερικού πληθυσμού. Οι αρμενικές ένοπλες δυνάμεις και οι μισθοφόροι δεν έδειξαν καμία ενοχή για τους ανθρώπους του Χοτζαλί που δεν κατάφεραν να φύγουν από την πόλη. Ως αποτέλεσμα, 613 άμαχοι έχασαν τη ζωή τους, συμπεριλαμβανομένων 106 γυναικών, 63 παιδιών και 70 ηλικιωμένων. 1275 κάτοικοι του Χοτζαλί αιχμαλωτίστηκαν, ενώ η τύχη των 150 παραμένει άγνωστη μέχρι σήμερα. 8 οικογένειες εξοντώθηκαν ολοσχερώς. 130 παιδιά έχασαν έναν γονιό και 25 παιδιά έχασαν αμφότερους τους γονείς. 487 άτομα, συμπεριλαμβανομένων 76 παιδιών τραυματίστηκαν σοβαρά.
Δεδομένου ότι οι άμαχοι κάτοικοι του Χοτζαλί δολοφονήθηκαν σκόπιμα μόνο επειδή ήταν Αζερμπαϊτζανοί, η σφαγή έχει σωστά χαρακτηριστεί ως πράξη γενοκτονίας και ως περίπτωση εθνοκάθαρσης.
Η ευθύνη της Δημοκρατίας της Αρμενίας, της πολιτικής και στρατιωτικής της ηγεσίας, καθώς και των υφισταμένων τοπικών ένοπλων ομάδων για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο Χοτζαλί επιβεβαιώνεται από πολλά γεγονότα, όπως αρχεία ερευνών, καταθέσεις μαρτύρων, αποδεικτικά στοιχεία από πηγές διεθνών μέσων και αναφορές διακυβερνητικών και μη κυβερνητικών οργανισμών.
Αναφορές, φωτογραφίες και πλάνα από δυτικούς δημοσιογράφους, όπως ο Ανατόλ Λιεβέν (The Times) και Τόμας Γκόλτζ (Washington Post) στο πεδίο της σφαγής, ρίχνουν φως σε αυτό το έγκλημα πολέμου. Εκείνοι που σκοτώθηκαν υποβλήθηκαν σε αδιανόητες για μια πολιτισμένη κοινωνία φρικαλεότητες. Η κάλυψη της σφαγής Χοτζαλί από αναγνωρισμένα διεθνή μέσα όπως οι εφημερίδες «The Washington Times», «The New York Times», «The Boston Globe», «The Guardian», «The Independent» και τα περιοδικά «Time» και «Newsweek» αποτελούν μαρτυρία των αιματηρών αυτών ημερών.
Η σφαγή στο Χοτζαλί δεν ήταν τίποτα λιγότερο από μια εγκληματική εθνοκάθαρση, ένας προάγγελος άλλων παρόμοιων εγκλημάτων. Οι δικηγόροι του διεθνούς οργανισμού Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχουν χαρακτηρίσει την τραγωδία στο Χοτζαλί ως «σφαγή» και την αιματοχυσία μεταξύ του άμαχου πληθυσμού ως ένα έγκλημα πολέμου. Η σφαγή του Χοτζαλί έχει σημασία επειδή εκείνοι οι άμαχοι ήταν σε διαδικασία φυγής από τα σπίτια τους όταν δολοφονήθηκαν. Τους είχαν προειδοποιήσει για τις συνέπειες σε περίπτωση που έμεναν και τους είχε προσφερθεί ένας ασφαλής διάδρομος φυγής, και είχαν αποφασίσει απρόθυμα να φύγουν. Ωστόσο, αυτό το υποσχόμενο ασφαλές πέρασμα μετατράπηκε σε πεδίο σφαγής του Χοτζαλί.
Έχει επίσης σημασία εξαιτίας του τρόπου σφαγής αυτών των 613. Το γεγονός ότι αυτός ήταν ο μεγαλύτερος απολογισμός θανάτων σε οποιαδήποτε μέρα της σύγκρουσης είναι προφανώς σημαντικό, αλλά ήταν η φρικτή φύση των επιθέσεων που κατέστησαν το Χοτζαλί σύμβολο των πάνω από τριάντα χιλιάδες ανθρώπων, και στις δύο πλευρές, που πέθαναν μεταξύ 1988 και 1994.
Η σφαγή του Χοτζαλί έχει σημασία κυρίως επειδή ο άνθρωπος που υπερηφανεύτηκε για τη «στρατηγική» σημασία αυτής της βάναυσης επίθεσης, αργότερα έγινε Πρόεδρος της Αρμενίας. Όπως ανέφερε ο Βρετανός μελετητής και συγγραφέας, Τόμας ντε Ουάλ, στο αναγνωρισμένο βιβλίο του «Μαύρος Κήπος» για τη σύγκρουση μεταξύ Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, ο σημερινός πρόεδρος της Αρμενίας Σερζ Σαργκσιάν, ο οποίος ήταν τότε ένας από τους διοικητές των εθνικών αρμενικών δυνάμεων, είχε δηλώσει: «Πριν από το Χοτζαλί, οι Αζερμπαϊτζανοί πίστευαν ότι έκαναν πλάκα μαζί μας, νόμιζαν ότι οι Αρμένιοι ήταν άνθρωποι που δεν μπορούσαν να σηκώσουν το χέρι τους εναντίον του άμαχου πληθυσμού. Ήμασταν ικανοί να σπάσουμε αυτό το «στερεότυπο». Και αυτό συνέβη».
Η σφαγή του Χοτζαλί και άλλα εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και η γενοκτονία που διαπράχθηκε από την Αρμενία κατά τη διάρκεια της επίθεσης εναντίον του Αζερμπαϊτζάν αποτελούν σοβαρή παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, ιδίως της Σύμβασης για την Πρόληψη και την Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας, του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, της Σύμβασης κατά των Βασανιστηρίων, της Κήρυξης για την Προστασία των Γυναικών και Παιδιών σε Έκτακτες Περιστάσεις και Ένοπλες Συγκρούσεις και ούτω καθεξής.
Σημαντικό ρόλο στη διεθνή αναγνώριση της τραγωδίας Χοτζαλί ως γενοκτονίας, διαδραμάτισε η διεθνής εκστρατεία «Δικαιοσύνη για το Χοτζαλί». Η Διεθνής Εκστρατεία Ευαισθητοποίησης με το σύνθημα «Δικαιοσύνη για το Χοτζαλί» που ξεκίνησε στις 8 Μαΐου 2008 από την κυρία Λέϊλα Αλίγιεβα, Αντιπρόεδρο του Ιδρύματος Χεϊντάρ Αλίγιεβ, είχε ως αποτέλεσμα περισσότεροι από 120.000 άνθρωποι και 115 οργανισμοί να συμμετάσχουν σε αυτήν την εκστρατεία. Ως αποτέλεσμα των προσπαθειών για την αύξηση της διεθνούς ευαισθητοποίησης σχετικά με τη γενοκτονία του Χοτζαλί, τα εθνικά νομοθετικά όργανα περισσότερων από 15 χωρών, καθώς και τα εκτελεστικά και νομοθετικά όργανα περισσότερων από 20 πολιτειών των ΗΠΑ, ενέκριναν μια σειρά ψηφισμάτων και διακηρύξεων σχετικά με την καταδικαστική καταδίκη της σφαγής του άμαχου πληθυσμού στο Χοτζαλί και αναγνώριση της τραγωδίας του Χοτζαλί ως πράξης γενοκτονίας και εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας.
Οι περιοχές του Αζερμπαϊτζάν που κατέλαβε η Αρμενία, έχουν τώρα απελευθερωθεί επιτέλους ως αποτέλεσμα αντεπιθέσεων από τον στρατό του Αζερμπαϊτζάν εναντίον της μεγάλης στρατιωτικής επίθεσης των Αρμενίων στις 27 Σεπτεμβρίου 2020. Μετά από 44 ημέρες στρατιωτικής δράσης, έγινε κοινή δήλωση για το θέμα από τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, τον πρωθυπουργό της Αρμενίας και τον πρόεδρο της Ρωσίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, η Αρμενία συνέχισε τα εγκλήματά κατά της ανθρωπότητας με τη σκόπιμη στόχευση πολιτών του Αζερμπαϊτζάν κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Πολέμου του Καραμπάχ το 2020. Με επίθεση κατά του άμαχου πληθυσμού και οικισμών τέτοιων πυκνοκατοικημένων πόλεων του Αζερμπαϊτζάν, όπως η Γκάντζα, η Μπάρντα και η Ταρτάρ, οι οποίες βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των 100 χιλιομέτρων από το πεδίο της μάχης, η Αρμενία κατέληξε για άλλη μια φορά να διαπράξει τα ίδια εγκλήματα πολέμου το 2020, όπως έκανε το 1992, και στην πραγματικότητα, χρησιμοποίησε αυτή τη φορά πιο θανατηφόρα όπλα, μεταξύ οποίων βόμβες διασποράς και πυραυλικά συστήματα για να προκαλέσει μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων μεταξύ των αμάχων. Ως αποτέλεσμα των επιθέσεων πυραύλων και βαρέων πυροβολικών περισσότεροι από 100 πολίτες, συμπεριλαμβανομένων 12 παιδιών και 27 γυναικών σκοτώθηκαν, 423 πολίτες τραυματίστηκαν.
Τόσο η γενοκτονία του Χοτζαλί το 1992, όσο και ο βομβαρδισμός του ειρηνικού πληθυσμού το 2020 αποτελούν ξεκάθαρες αποδείξεις της σκόπιμης πολιτικής και πράξεις συστηματικής βίας από τις αρχές της Δημοκρατίας της Αρμενίας εναντίον πολιτών του Αζερμπαϊτζάν.
Λέγοντας στον κόσμο την αλήθεια για το Χοτζαλί, δεν έχουμε σκοπό να ενσταλάξουμε εχθρικά συναισθήματα εναντίον του αρμενικού λαού. Επιθυμούμε η παγκόσμια κοινότητα να γνωρίζει αυτούς τους εγκληματίες, οι οποίοι ήταν εκπρόσωποι του αρμενικού λαού και παρέμειναν στην εξουσία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο λαός του Αζερμπαϊτζάν θέλει να μεταδώσει την ουσία των πράξεων που διέπραξαν, έτσι ώστε τέτοιες αιματηρές τραγωδίες να μην επαναληφθούν. Ζητάμε Δικαιοσύνη για το Χοτζαλί.
Η εδραίωση της αλήθειας σχετικά με τις σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και του δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, η παροχή επαρκών και αποτελεσματικών αποζημιώσεων στα θύματα και η ανάγκη για θεσμικές δράσεις με στόχο την αποτροπή επανάληψης τέτοιων παραβιάσεων είναι απαραίτητες προσθήκες στην πραγματική διαδικασία προσέγγισης και ειρηνικής συνύπαρξης των δύο εθνών. Το Αζερμπαϊτζάν τάσσεται υπέρ της συνύπαρξης των Αρμενίων του Ναγκόρνο Καραμπάχ με τους Αζερμπαϊτζανούς και αυτές οι δύο κοινότητες του Ναγκόρνο Καραμπάχ συνυπήρχαν παλαιότερα σε ειρήνη και αρμονία, και οι σχέσεις μεταξύ των λαών του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας υπήρχαν στα πλαίσια καλής γειτονίας. Μόνο οι σχέσεις καλής γειτονίας μπορούν να φέρουν ειρήνη, σταθερότητα και ανάπτυξη στην περιοχή του Νότιου Καυκάσου.
Ανάρ Χουσεϊνοβ,
Πρέσβης της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν στην Ελλάδα
